در این مقاله به پرسش‌های زیر پاسخ می‌دهیم:
- آلیاژ برنج چیست؟
- از چه نوع آهنی در لوستر و دکوراسیون استفاده میشود؟
- مزایا و معایب برنج و آهن برای استفاده در لوستر و دکوراسیون چیست؟
- نحوه‌ی تشخیص آلیاژ برنج در لوسترها و قطعات دکوری چیست؟
نحوه پیدایش دکوراسیون و روشنایی های مجلل ( لوستر ) :
لوسترها و سایر قطعات دکوری از دیرباز در زندگی بشر جای داشته‌اند. قدمت استفاده از لوستر به تقریباً 8 قرن پیش می‌رسد. دکوراسیون داخلی از جمله لوسترها به عنوان یکی از نشانه‌های ثروت و شکوه در میان اقشار ثروتمند، اشرافی و سلطنتی جوامع، با تغییر و تحولات اقتصادی و اجتماعی در دهه‌های گذشته، پایشان به خانه‌های مردمان عادی نیز باز شده است. به طوری که امروزه هر فرد یا خانواده‌ای برای بالاتر نشان دادن مقام و منزلت اجتماعی خود و نیز زیباتر کردن محیط اطراف خود، محل سکونت خود را با این ساخته‌های چشم‌نواز تزئین می‌کند.
لوسترها از متریال‌های گوناگونی ساخته می‌شوند. چوب، آهن، برنج، آلومینیم، زاماک و … از جمله موادی هستند که در ساخت لوسترها به کار می‌روند. در این مقاله اختصاصاً به دو متریال برنج و آهن می‌پردازیم و تفاوت آن دو و خصوصیات، مزایا و معایب هر یک را بررسی می‌نماییم.
آلیاژ برنج چیست؟
برنج (Brass) ترکیب آلیاژی از دو فلز روی و مس می‌باشد. با تغییر مقدار فلز روی به کار رفته، خواص آلیاژ نیز تغییر می‌کند. برنج‌هایی که عناصر اضافی مانند آلومینیوم، نیکل، قلع، سیلیسیم، سرب و منگنز دارند، برنج‌های آلیاژی نامیده می‌شوند.
برنج از مدت‌های مدید توسط انسان به کار می‌رفته است. آن زمان که انسان هنوز فلز روی را نمی‌شناخت با ذوب کردن مس همراه با کالامین (سنگ معدن فلز روی) برنج تولید می‌کرد.
برنج قابلیت چکش خواری بیشتری نسبت به مس و روی دارد و دمای ذوب آن بین ۹۰۰ تا ۹۴۰ درجه سانتیگراد است. میزان سختی آن با تغییر نسبت مخلوط مس و روی تغییر می‌کند.
موارد استفاده از آلیاژ برنج در دکوراسیون و روشنایی :
برنج به دلیل ظاهر درخشان و جذابی که دارد معمولا برای ساخت تزیینات و دکوری منزل و غیره استفاده می شود. از معروف ترین وسایل تزیینی که با آلیاژ برنج ساخته میشود ، می توان به جا شمعی های عتیقه و مجسمه های برنجی اشاره کرد.
همچنین دوام ذاتی و مقاومت برنج در برابر خوردگی آن را به آلیاژی محبوب در زمینه معماری تبدیل کرده و اغلب در گچ بری سر ستون ها و همچنین پرجین ها استفاده می شود. همچنین آلیاژهای خاص برنجی برای مرمت یا بازسازی بناهای تاریخی سراسر جهان کاربرد دارند.
از چه نوع آهنی در لوستر و دکوراسیون استفاده میشود؟
معمولاً از آهن کارشده (Wrought Iron)، آهن ساخته، گل‌آهن که به فرفورژه نیز معروف است در ساخت لوستر و تزئینات دکوراتیو برای دکوراسیون استفاده می‌گردد. این آلیاژی از آهن است که درصد کربن آن بسیار کم است. آهن کارشده مقاوم و شکل‌پذیر است و به راحتی قابل جوشکاری می‌باشد.
آهن ساخته در طی فرآینده تولید خود بسیار خالص سازی گردیده‌است، و مقدار بسیار کمی سرباره به شکل الیاف و از طریق آهنگری در داخل آن ایجاد شده‌است. تقریباً ۹۹٫۴٪ آن از نظر جرمی از آهن تشکیل شده‌است. وجود سرباره برای عملیات آهنگری مفید است و به آن ساختار الیافی منحصر به فردی می‌بخشد.
امروزه آهن فرفورژه دیگر در مقیاس تجاری تولید نمی‌شود. آنچه امروز مصطلحاً به عنوان آهن فرفورژه توصیف می‌شوند، مانند نرده‌های محافظ، صندلی باغ و دروازه‌ها، در واقع از فولاد ملایم ساخته شده‌اند. امروزه به این دلیل همچنان از آنها با نام فرفورژه یاد میشود، زیرا که شبیه اشیایی هستند که در گذشته توسط آهنگر با دست ساخته می‌شده‌است. (هرچند بسیاری از اشیای تزئینی آهنی، از جمله حصارها و دروازه‌ها اغلب ریخته می‌شدند و نه ساخته).
اصطلاح ” گُل‌نَرده ” یا فِرفورژه :
نرم اهن یا آهن سازه و آهن ساخته یا گُل‌نَرده یا همان فارسی‌شده‌ی فِرفورژه (به فرانسوی Fer Forgé) به معنی تغییر حالت دادن و فر وار نمودن میله گرد یا چند ضلعی آهنی که قسمت نوک فلز به تدریج و با چکش باریک شده و در طی چند مرحله گرم کردن در کوره آهنگری به یک قطعه فر خورده زیبا جهت استفاده در کارهای تزیینی تبدیل میشود .
فرفورژه از دو واژه‌ی “فر” و ” فورژه” تشکیل شده‌است.
هنر گل‌نرده‌سازی که از قدیم در کارگاه‌های کوچک آهنگری و به شیوه‌های سنتی و با گداختن و شکل‌دادن آهن یا با ریخته‌گری چدن و سایر فلزات در ایران انجام می‌شد، در سالهای اخیر پیشرفتهای فراوانی داشته و تبدیل به صنعت تولید گلنرده و فرفورژه در کارگاه‌ها و کارخانه‌های بزرگ گردیده‌است.
فرفورژه به قطعاتی فلزی گفته میشود که در آن میله‌های فلزی چهارگوش به نام چهارسو داخل کوره‌ها با حرارت ۲۲۰ درجه گرم شده و به وسیله‌ی دست یا دستگاه‌های مخصوص تغییر حالت داده شده و بدین طریق این میله‌های فلزی تبدیل به فرفورژه می‌شوند. بیشتر این فرم دادن‌ها به شکل دایره‌های کوچک متوالی مارپیچی یا حلزونی‌شکل می‌باشد.
مزایا و معایب برنج و آهن برای استفاده در لوستر و دکوراسیون چیست؟
مس داخل برنج خاصیت میکروبکشی به آن می‌دهد. به همین دلیل از برنج به عنوان دستگیره و دیگر فلزات رایج در بیمارستان‌ها استفاده می‌گردد. علاوه بر آن از این آلیاژ به دلیل خواص ویژه و رنگ آن در جاهای مختلفی استفاده می‌کنند:
- در دکوراسیون داخلی به خاطر رنگ طلایی رنگش
- در جاهایی که به اصطکاک کم نیاز باشد مثل مغزی قفل‌ها.
- در سازهای موسیقی بخاطر خاصیت آکوستیکی برنج (مانند ساز هورن یا ساکسوفون)
از معایب برنج می‌توان به قیمت بالاتر آن نسبت به آهن اشاره کرد.
از مزایای آهن می‌توان به قیمت مناسب‌تر آن اشاره نمود. همچنین رنگ و شکل قدیمی آهن طرفداران خاص خود را دارد که فضاهای قدیمی را به ذهن متبادر می‌کند.
از معایب آهن می‌توان به وزن سنگین و همچنین مستعد بودن آهن نسبت به خوردگی و زنگ‌زدگی اشاره نمود.
نحوه‌ی تشخیص آلیاژ برنج در لوسترها و قطعات دکوری چیست؟
خاصیت مغناطیسی می‌تواند در تشخیص جنس مواد به کار رفته در لوسترها و دکوراسیون به کار رود.
برنج به تنهایی خاصیت مغناطیسی ندارد و اگر از روکش برنج بر روی نیکل یا آهن استفاده شده باشد با استفاده از آهن‌ربا می‌توان این موضوع را تشخیص داد.
اگر از روکش برنج بر روی آلومینیوم استفاده شده باشد، شکل‌پذیری زیاد آن می‌تواند برای تشخیص این موضوع استفاده گردد. زیرا که آلومینیوم انعطاف‌پذیری زیادی دارد و به راحتی خم میشود.
با استفاده از صدا نیز می‌توان تشخیص داد که آیا از برنج استفاده شده‌است یا از روکش برنج بر روی فلز روی. برنج نسب به روی خالص سنگین‌تر است در نتیجه اگر برنج به تنهایی استفاده شده باشد با ضربه زدن به آن صدای بم‌تری نسبت به صدایی که از ضربه زدن به فلز روی با روکش برنج تولید می‌گردد، ایجاد میشود.
جمع‌بندی :
با خواندن این مقاله به چیستی آلیاژ برنج و همچنین خصوصیات برنج و آهن و کاربردهای هر یک و مزایا و معایب هر یک در ساخت لوستر و سایر قطعات دکوراتیو مانند نرده‌های محافظ، صندلی باغ و دروازه‌ها و … پی بردیم.